معرفی مستند خان گزیده ها

 

 

 

اولین مستندی که قرار است با هم به تماشا بنشینیم. خان گزیده هاست. محصول سال ۱۳۵۹ کارگردان سید مرتضی آوینی و تدوین بهروز افخمی . فیلم مستند نه موسیقی متن دارد، نه صحنه های انچنانی. چند کلیپ ساده است و چند مصاحبه. مصاحبه با مردمانی روستایی. با دستهای پینه بسته و صورت های‌ آفتاب سوخته. با لهجه هایی که نشان از واقعی بودن اصالتشان دارد. اصالت آدمهایی که شاید اولین بار است جلوی دوربین می‌ایستند و قرار است از دردهایشان بگویند. در میان صحبت ها صدایی با گفتار متن روی فیلم گذاشته اند. صدایی که اصلا به گوینده ها نمیخورد. صدای ساده و صمیمی سید مرتضی.. جنس فیلم روایت است. روایت حقیقت. حقیقتی که اگر گفته نمیشد، چه بسا تاریخ و تاریخ‌نویسانِ امروز کتمانش میکردند. که حقایق اگر از قلب راویان اصلی‌اش روایت نشود‌، با مرگ آنها، همانانی که تاریخ را زندگی کردند، زیر خاکها دفن می‌شود و از یادها فراموش. خان گزیده ها داستان ارباب و رعیت است. ارباب و رعیتی که با ظهور انقلاب خمینی بار بستند و اگر بخواهی خبری از آنها بگیری باید در میان تاریخ به جستجوی شان بنشینی. روایت حبیب خان و جعفرخان و منوچهر خان و همه خوانینی که جای تازیانه‌شان بر گرده رعیتِ گم شده در تاریخ مانده. و تاریخ همیشه داستان شاهان و اعیان را روایت کرده نه این مردمان ستمدیده را. و این است همان نکته ای که هنر انقلاب را خاص میکند. تحولی در تمام ساختارهای موجود دنیای ابزار و سرمایه. راستی، برای ما که تازه از راه رسیدیم رعیت واژه غریب و نامأنوسی است. آخر ادبیات دینی انقلاب به ما واژه مستضعف را آموخت. و کلمات و واژه ها مبتنی بر باورها تعریف میشوند. خیال نکنید که مستضعف امروز همان رعیت تو سری خور دیروز است. که «نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض ونجعلهم ائمة ونجعلهم الوارثین. /قصص۵ » خان گزیده ها، را به این دلیل معرفی کردیم که روایتش هنوز تازه است. با این که مربوط به چهل سال پیش میشود، اما نیاز امروز مخاطبیست که ذائقه‌اش با اینستاگرام و .. میل به فان و بداهه پیدا کرده و کمتر سراغ تاریخ رفته و با آن بیگانه مانده. تاریخی که اگر آن را نخواند مجبورست به تکرارش و خان‌گزیده ها خیلی زود مخاطب را می‌فهماند که انقلاب اسلامی آمد تا داد مظلومان تاریخ را بستاند. خان‌گزیده ها را معرفی کردیم نه برای فرم و شکل و ساختار ظاهری، که اگر مخاطبی دنبال اینهاست، به هیچ وجه در این قریبِ به بیست دقیقه از خان‌گزیده ها آن را نمی یابد؛ خان گزیده ها را معرفی کردیم از آن جهت که همزمان با روایت مردم رنج دیده، سلوک سید مرتضای آوینی را هم روایت میکند. سید مرتضایی که به گفته خودش در طلوع فجر انقلاب از خواب غفلت بیدار گشته‌‌، روح این انقلاب تازه را درک کرده و عشق امام در وجودش نقش بسته‌‌، خودش را در مقابل امام و انقلاب این اتفاق بزرگ تاریخ بشریت، و در مقابل خدا مسئول میداند. همانجا که خودش میگوید: [گرفتار تاریکی بودیم که امام خمینی از قلب تاریخی که میرفت فراموش شود چون محمد (ص) فریاد برآورد که «و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لاتفرقوا  /آل‌عمران ۱۰۳» و ما که هنوز دست و پا میزدیم تا به خویشتن خویش باز گردیم، از این سخن تازه شدیم و دریافتیم آنچه میجستیم، یافته ایم و به یقین رسیده ایم... با همان عشقی که اباذر با محمد بیعت کرد ما به امام خمینی پیوستیم.] خان‌گزیده ها روایت سلوک آوینی است‌، از همان آغاز راه. راهی که با ایمان به توحید و شرک به کفر آغاز میشود و با تعهد و تکلیف تداوم می‌یابد. تکلیفی از جنس جهاد. جهادی که سید مرتضی اینگونه توصیفش میکند : [جهادی را که آغاز کرده ایم امام خمینی «جهاد سازندگی» ‌نام نهاده. شمشیرمان قلم است و بیل و کلنگ. و در راه سازندگی ایران آزاد گام نهاده‌ایم. ایرانی که منشأ حرکت نوین تاریخ و خواستگاه فرهنگ نوین است که دنیای تاریک را سراسر در بر خواهد گرفت.] همین است. وقتی عرصه تکلیف به اندازه تمام تاریخ تداوم یابد برای مجاهد فرقی نمیکند که شمشیر به دست داشته باشد یا بیل و کلنگ، یا دوربین و قلم یا هر چیز دیگری. با هر وسیله‌ای و هر توانی که دارد، داد مظلومان را میستاند و برای نصرت نظام اسلامی قیام میکند. که «مثل المومنین کمثل البنیان یشد بعضه بعضا.»
به راستی که در امت اسلامی نقش مهم نیست، مهم تکلیف است و عمل به آن. تکلیفی که از زبان ولی الهی اطلاق میشود. [وجود مقدس امام مصداق اتمّ نعیم است. در این مبارکه که «یومئذٍ لتسئلن عن النعیم / تکاثر۸ ». مبادا غفلت کنیم و از عهده شکر برنیاییم... که برما نیز همان خواهد رفت که بر بنی اسرائیل رفت.] و نکته بارز سید مرتضای آوینیِ شهریور ۵۹، سید آغاز راه، همین است که این کلام را بازیافته و توانایی درک و فهم و هضم آن را داشته. با این که تحصیلات آکادمیک در رشته های هنری نداشته اما هنرش از همه آنها که ادعای روشنفکری داشتند و دارند تاثیرگذارتر بوده و هست.  آنقدری که بر جریده عالم ماندگار شد و ماند. و این خاصیت جهاد در راه خداست.. «انی متوفیک و رافعک الیَّ / آل عمران ۵۵» خاصیت سلوک و طی طریق تحت فرمان ولایت است. «انا لننصر رسلنا و الذین آمنوا فی الحیاة الدنیا و یوم یقوم الاشهاد. / غافر ۵۱ » خاصیت آنست که تصریحات و تعبیرات امام را شنیده، فهمیده و به‌سان یک تکلیف الهی بدان نگاه کرده است. [هنر در منظر امام ذاتا و ماهیتا امانتدار مبارزه با دشمنان دین است. و دیگر چه جای تردید، آنجا که ایشان فرموده‌اند، هنری زیبا و پاک است که کوبنده سرمایه داران مدرن و کمونیسم خون‌آشام و نابودکننده اسلام رفاه و تجمل‌، اسلام التقاط، اسلام سازش و فرومایگی، اسلام مرفهین بی درد و در یک کلمه اسلام آمریکایی باشد.] خان‌گزیده ها را به آن جهت معرفی کردیم که خروجی عمل به تکلیف است. به‌خاطر آنکه اگر امروز سید مرتضی آوینی بود و دوباره خان‌گزیده ها را می‌ساخت بدخواهان او و اثرش را به باد نقد و توهین و استهزاء میگرفتند که اثریست سفارشی و... حال اینکه سید مرتضی جواب شان را در گذشته تاریخ داده. آنجا که میگوید‌: [هنرمندان با رغبت فراوان حاضرند در تبلیغ صابون و پودر لباس شویی و.. و آفیش فیلم های سینمایی کار کنند. اما چون سخن از صدور انقلاب و یا پشتیبانی از رزم‌آوران میدان مبارزه با استکبار جهانی به میان می‌آید، روی ترش میکنند که آقا، قبول سفارش هنر را میخشکاند. این کدام هنر است که برای پروپاگانداری تجارتی فوران میکند اما برای عشق به خدا نه؟!]

پ‌ن: برای نوشتن این مطلب علاوه بر مستند خان‌گزیده ها از 
-نامه سید مرتضی آوینی به برادرش در سال ۱۳۵۸
-سیدمرتضی آوینی، رستاخیز جان صفحه ۱۳۷ و ۱۳۸
-منشور تجدید اهل هنر به قلم سید مرتضی آوینی
-نامه امام به سید حمید روحانی
-کتاب زندگی زیباست از نشر معارف
-صوت روایتگری سعید قاسمی در مراسم بزرگداشت شهید آوینی ۲۵ فروردین ۱۳۸۵
نیز استفاده شده.